Kronik Tromboembolik Pulmoner Hipertansiyon (KTEPH), genellikle geçirilmiş bir akciğer embolisi sonrasında gelişen ve akciğer damarlarında kalıcı tıkanıklık ile karakterize, hayati öneme sahip bir hastalıktır. Akciğerlere giden damarlar pıhtı nedeniyle daraldığında veya tıkandığında, bu durum geride kronik trombozis bırakabilir. Tıkanan damarlarda kan akımı azalır, akciğer içindeki damar direnci artar ve bu da pulmoner hipertansiyon adı verilen basınç artışına yol açar.
KTEPH, yalnızca geçmiş emboli vakalarına bağlı gelişmez. Bazı vakalarda, herhangi bir emboli öyküsü olmadan da akciğer damarlarında pıhtı birikimi oluşabilir. Kadınlarda erkeklere göre daha sık görülür.
KTEPH Neden Olur? Risk Faktörleri Nelerdir?
KTEPH gelişimi bazı klinik durumlarla ilişkilidir. Bu faktörler hem pıhtı oluşumunu kolaylaştırabilir hem de akciğer damarlarında kronik tıkanıklığa neden olabilir.
KTEPH için Bilinen Risk Faktörleri:
- Daha önce geçirilmiş akciğer embolisi
- Kronik inflamatuar hastalıklar (örn. inflamatuar bağırsak hastalığı, osteomyelit)
- Kanser öyküsü
- Pıhtılaşma eğilimi olan bireyler (trombofili)
- Uzun süreli yatak istirahati
- Hormonal tedaviler ve östrojen kullanımı
- Ailede pıhtı geçmişi
Bu faktörlerin varlığı, pıhtının kalıcı hale gelmesine ve pulmoner damar sisteminde geri dönüşsüz bozulmalara yol açabilir.
Belirtiler Ne Zaman ve Nasıl Ortaya Çıkar?
KTEPH, akciğer embolisi geçirdikten ortalama 2–3 ay sonra belirti vermeye başlar. Bu süreçte hasta kendini iyi hissedebilir; bu döneme tıpta “balayı dönemi” adı verilir. Ancak sonrasında belirtiler yavaş ve sinsi şekilde ortaya çıkar.
En Yaygın Belirtiler:
- Nefes darlığı: En erken ve en sık görülen belirtidir.
- Yorgunluk ve egzersiz intoleransı
- Göğüste dolgunluk veya bası hissi
- Ayakta ve ellerde morarma (siyanoz)
- İleri evrelerde sağ kalp yetersizliği bulguları
Bu belirtiler yavaş ilerler ve çoğu zaman astım veya KOAH ile karıştırılabilir. Bu nedenle dikkatli değerlendirme gereklidir.
KTEPH Tanısı Nasıl Konur?
KTEPH tanısı için birkaç farklı tetkik birlikte kullanılır. Temel sorun, nefes darlığının başka nedenlerle açıklanamaması ve hastalığın akla getirilmemesidir.
Tanı Yöntemleri:
- Ekokardiyografi (EKO): Kalbin sağ tarafındaki büyüme ve akciğere giden basınç artışı hakkında bilgi verir.
- Ventilasyon/Perfüzyon Sintigrafisi (V/Q Sintigrafi): KTEPH için en duyarlı görüntüleme yöntemidir. Akciğerin havalanması ile kanlanması arasındaki uyumsuzluğu gösterir.
- Bilgisayarlı Tomografi (BT) Anjiyografi: Pıhtının yerini ve damar tıkanıklıklarını net olarak gösterir.
- Sağ Kalp Kateterizasyonu: Kalbin içine girilerek akciğer basıncı doğrudan ölçülür. Tanının doğrulanması ve tedavi planı için kritik öneme sahiptir.
KTEPH Nasıl Tedavi Edilir?
Tedavi yaklaşımı, hastalığın evresine, akciğer damarlarındaki basınç artışına ve pıhtının yaygınlığına göre değişir. KTEPH, erken tanı konulduğunda başarıyla tedavi edilebilir.
1. Medikal Tedavi (İlaçlarla Basınç Kontrolü)
- Hafif veya orta dereceli pulmoner hipertansiyonu olan hastalarda kullanılır.
- Pulmoner vazodilatör ilaçlar, damarları genişleterek akciğer içi basıncı düşürmeye çalışır.
- Ancak ilaç tedavisi genellikle destekleyici olup, kalıcı çözüm sağlamaz.
2. Cerrahi Tedavi: Pulmoner Tromboendarterektomi (PTE)
- KTEPH’nin en etkili ve kesin çözümüdür.
- Açık kalp ameliyatı ile tıkalı damarlar temizlenir.
- Ameliyat, kalp-akciğer pompası altında, derin hipotermiyle gerçekleştirilir.
- Deneyimli merkezlerde yapılan bu ameliyat, hastaların yaşam kalitesini belirgin şekilde artırır.
Ameliyat ne kadar erken yapılırsa, başarı oranı o kadar yüksektir. Akciğer basıncı çok yükseldiğinde veya sağ kalp ileri derecede etkilenmişse, cerrahi risk artar.
3. Balon Pulmoner Angioplasti (BPA)
- Cerrahiye uygun olmayan veya yeniden pıhtı gelişen hastalarda tercih edilebilir.
- Kateterle akciğer damarlarına ulaşılarak balonla dar bölgeler genişletilir.
KTEPH Önlenebilir mi?
KTEPH’nin en etkili önlenme yolu, akciğer embolisinin zamanında tanınması ve doğru şekilde tedavi edilmesidir. Bu nedenle:
- Derin ven trombozu tanısı konan hastalarda antikoagülan tedavi düzenli sürdürülmelidir.
- Akciğer embolisi geçiren hastalar, balayı döneminde semptom açısından yakından takip edilmelidir.
- Uzun süreli yatakta kalan hastalar için profilaktik önlemler (kan sulandırıcı ilaç, varis çorabı, erken mobilizasyon) uygulanmalıdır.
Sonuç
Kronik tromboembolik pulmoner hipertansiyon (KTEPH), sinsi ilerleyen ama zamanında tanı konulursa etkili şekilde tedavi edilebilen ciddi bir hastalıktır. Akciğer embolisi geçirmiş olan bireylerde nefes darlığı gibi şikayetler varsa, KTEPH mutlaka akla gelmeli ve gerekli tetkikler yapılmalıdır. Erken tanı ve uygun tedavi, yaşam süresini ve kalitesini artırmada kritik rol oynar.
