Abdominal Aort Neresi?
Aort, kalpten çıkan ve vücuda oksijenli kanı taşıyan en büyük atardamardır. Kalpten çıktıktan sonra göğüs boşluğundan geçerek karın bölgesine ulaşır. Abdominal aort, diyaframın altından başlayıp karın boşluğunun ortasından geçerek bacaklara giden damarların ayrıldığı noktaya kadar uzanır. Bu segmentte normal aort çapı tipik olarak 2–2.5 cm civarındadır; 3 cm ve üzeri ölçümler anevrizma olarak kabul edilir. Anatomik konumu nedeniyle karın içi organlara ve omurga çevresine yakın seyreder; bu da belirti verdiğinde ağrı dağılımını etkileyebilir.
Abdominal Aort Anevrizması Neden Oluşur?
AAA oluşumunda damar duvarını zayıflatan ve elastikiyetini bozan süreçler belirleyicidir. Başlıca risk faktörleri:
- Sigara kullanımı: En önemli ve değiştirilebilir risk faktörüdür; damar duvarındaki yapısal proteinleri zedeler.
- İleri yaş: Özellikle 65 yaş üzeri erkeklerde sıklık artar.
- Aile öyküsü: Birinci derece akrabalarda AAA bulunması riski anlamlı artırır.
- Ateroskleroz (damar sertliği): Kalsiyum ve kolesterol birikimi elastikiyeti azaltır.
- Erkek cinsiyet: Kadınlara oranla 4–6 kat daha sık görülür.
- Hipertansiyon: Sürekli yüksek basınç, genişlemeyi hızlandırır.
Bu faktörlerin bir araya gelmesi, anevrizmanın daha hızlı büyümesine ve rüptür riskinin artmasına yol açabilir.
Belirtiler Nelerdir?
AAA çoğu zaman sessiz ilerler ve başka bir nedenle yapılan görüntüleme sırasında tesadüfen saptanır. Belirti verdiğinde ise tipik şikâyetler şunlardır:
- Karın veya bel bölgesinde künt, yaygın ağrı
- Zayıf bireylerde karında nabız gibi atan kitle hissi
- Sırta veya kasıklara yayılan ağrı
- Rüptür durumunda: Ani ve şiddetli karın/sırt ağrısı, bayılma, soğuk terleme, tansiyon düşüklüğü (acil cerrahi gerektirir)
Belirti profili spesifik olmayabileceğinden, risk grubundaki bireylerde düşük eşikli görüntüleme önerilir.
Abdominal Aort Anevrizması Nasıl Teşhis Edilir?
• Abdominal Ultrasonografi
Tarama için idealdir: hızlı, ulaşılabilir ve radyasyon içermez. Anevrizma çapı ve takiplerdeki büyüme hızını izlemek için ilk basamaktır.
• BT Anjiyografi (Bilgisayarlı Tomografi)
Anevrizmanın çapını, uzunluğunu, boyun (neck) yapısını ve çevre organlarla ilişkisini ayrıntılı gösterir; cerrahi/EVAR planlamasında tercih edilir.
• MR Anjiyografi
Radyasyon içermeyen alternatiftir; özellikle böbrek fonksiyon bozukluğu olan hastalarda değerlidir.
Kimler Tarama Yaptırmalı?
Bazı ülkelerde 65 yaş üstü erkeklere bir defalık ultrason taraması önerilir. Türkiye’de henüz ulusal bir tarama programı bulunmasa da aşağıdaki gruplar için tarama düşünülmelidir:
- 65 yaş üstü, aktif veya eski sigara içicisi erkekler
- Ailesinde AAA öyküsü olanlar
- Periferik arter hastalığı, koroner arter hastalığı gibi damar hastalığı bulunan bireyler
Tedavi Seçenekleri Nelerdir?
Tedavi kararı; anevrizmanın çapı, büyüme hızı, semptom varlığı ve hastanın genel durumu göz önüne alınarak verilir.
1. İzlem ve Takip
- Aort çapı 4.0–5.4 cm aralığında ve büyüme hızı düşükse 6–12 ayda bir görüntüleme ile izlenir.
- Tansiyon kontrolü, sigaranın bırakılması, lipid dengesinin sağlanması önerilir.
2a. Açık Cerrahi
- Karın bölgesi açılarak anevrizmatik segment çıkarılır.
- Yerine suni damar (greft) dikilir.
- İyileşme süresi görece uzundur (1–2 hafta hastanede kalış; 4–6 haftada toparlanma).
Genç ve genel durumu iyi hastalarda uzun dönem dayanıklılığı kanıtlı bir seçenektir.
2b. Endovasküler Aort Tamiri (EVAR)
Kasık damarından girilerek aort içine stent-greft yerleştirilmesi esasına dayanır; anevrizmatik kese içeriden kan akımından izole edilir.
- Avantajlar: Daha kısa hastanede kalış (1–2 gün), daha az kan kaybı ve enfeksiyon riski, hızlı iyileşme.
- Sınırlılıklar: Her hastaya uygun olmayabilir; boyun uzunluğu/açısı, iliak damar çapları gibi anatomik kriterler başarıyı belirler.
Yaşam Tarzı ve Risk Yönetimi
AAA’lı veya risk altındaki bireyler için yaşam tarzı düzenlemeleri tedavinin ayrılmaz parçasıdır:
- Sigaranın bırakılması: Hem gelişimi hem de büyüme hızını azaltır.
- Tansiyon kontrolü: Hedef kan basıncı değerlerinin korunması rüptür riskini düşürür.
- Lipid yönetimi ve egzersiz: Aterosklerozun ilerlemesini yavaşlatır.
- Düzenli takip: Ölçümlerde hızlı büyüme (>0.5 cm/yıl) veya semptom gelişimi cerrahi zamanlamayı değiştirir.
Sonuç
Abdominal aort anevrizması, çoğu zaman belirti vermeden ilerleyen ancak rüptür geliştiğinde ölümcül olabilen ciddi bir damarsal patolojidir. Risk grubunda düzenli tarama, erken teşhis ve uygun tedaviyle yaşam kayıpları belirgin biçimde azaltılabilir. EVAR gibi endovasküler teknikler sayesinde günümüzde birçok hastada daha az invaziv, daha konforlu ve hızlı iyileşme sağlayan çözümler mümkündür. Her hastada nihai yaklaşım, anatomi ve eşlik eden hastalıklar dikkate alınarak kişiselleştirilmelidir.
