Koroner arter hastalığı (KAH), kalp kasını besleyen damarların daralması veya tıkanması sonucu ortaya çıkan ve dünya genelinde en sık görülen kalp hastalıklarından biridir. Erken teşhis edilmediğinde kalp krizi gibi ciddi sonuçlara yol açabilir. Bu yazıda KAH’ın nedenleri, belirtileri, tanı yöntemleri ve tedavi seçenekleri ile korunma stratejilerini kapsamlı biçimde ele alıyoruz.

Koroner Arterler ve Görevleri

Kalp, vücuda kan pompalayan güçlü bir kastır; fakat bu görevi sürdürebilmesi için kendi kas dokusunun da oksijen ve besine ihtiyacı vardır. Bu ihtiyacı karşılayan damarlar koroner arterlerdir. Sağ ve sol ana koroner arterler, kalp yüzeyinde dallanarak miyokardın her bölgesine kan ulaştırır. Zamanla damar duvarında yağ, kolesterol, kalsiyum ve hücresel atık birikerek aterosklerotik plakları oluşturur. Plaklar büyüdükçe damar içi lümen daralır, kan akımı azalır ve koroner arter hastalığı gelişir.

Koroner Arter Hastalığının Nedenleri

KAH için risk faktörleri iki ana grupta incelenir. Bazıları değiştirilemez; ancak önemli bir kısmı yaşam tarzı müdahaleleri ve tedaviler ile yönetilebilir.

Değiştirilemeyen Risk Faktörleri

  • Yaş: 50 yaş ve üzerindekilerde sıklık artar.
  • Cinsiyet: Erkeklerde daha erken yaşta başlar; kadınlarda menopoz sonrası risk yükselir.
  • Aile öyküsü: Birinci derece akrabalarda erken yaşta KAH bulunması riski artırır.

Değiştirilebilir Risk Faktörleri

  • Sigara kullanımı
  • Yüksek tansiyon (hipertansiyon)
  • Dislipidemi: Yüksek LDL / düşük HDL
  • Diyabet (kan şekeri yüksekliği)
  • Fazla kilo ve obezite
  • Hareketsiz yaşam
  • Sağlıksız beslenme (işlenmiş gıda, trans yağ, aşırı tuz)
  • Kronik stres ve yetersiz uyku

Riskler sıklıkla birlikte bulunur ve birbirlerini kötüleştirir: Örneğin obezite, insülin direncini ve diyabet riskini yükseltir; diyabet de plak oluşumunu hızlandırır.

Belirtiler

KAH bazen sessiz seyreder. Ancak damar darlığı arttıkça tipik belirtiler ortaya çıkar:

  • Göğüs ağrısı (anjina): Göğüs ortasında sıkışma, baskı, yanma; genellikle eforla artar, dinlenince azalır.
  • Nefes darlığı ve çabuk yorulma
  • Kalp çarpıntısı, baş dönmesi veya bayılma
  • Soğuk terleme

Kadınlarda, yaşlılarda ve diyabetlilerde atipik belirtiler (bulantı, sırt/çene ağrısı, halsizlik) ön planda olabilir. Ani, istirahatte başlayan şiddetli göğüs ağrısı kalp krizi belirtisi olabilir ve acil değerlendirme gerektirir.

Tanı Yöntemleri

  • Elektrokardiyografi (EKG): Ritmi ve iskemi bulgularını değerlendirir.
  • Efor testi (treadmill): Eforla indüklenen iskemi olup olmadığını gösterir.
  • Ekokardiyografi (EKO): Kalbin pompa gücü ve duvar hareketlerini inceler.
  • Koroner BT anjiyografi: Koronerlerin non-invaziv detaylı görüntülenmesi.
  • Klasik koroner anjiyografi: Altın standart girişimsel yöntem; tanı yanında aynı seansta tedavi (balon/stent) imkânı sunar.

Tedavi Yöntemleri

Tedavi, darlık derecesi, belirtiler, risk profili ve kalp fonksiyonları dikkate alınarak kişiye özel planlanır.

1. Yaşam Tarzı Değişiklikleri

  • Sigaranın bırakılması: En hızlı fayda sağlayan müdahaledir.
  • Aktivite: Haftada en az 150 dakika tempolu yürüyüş veya eşdeğeri.
  • Beslenme: Sebze, meyve, tam tahıl, bakliyat, zeytinyağı; doymuş/trans yağ, tuz ve şekerin azaltılması.
  • Kontroller: Kan basıncı, kolesterol, kan şekeri ve kilonun hedeflere çekilmesi.
  • Stres ve uyku: Stres yönetimi ve düzenli, kaliteli uyku.

2. İlaç Tedavisi

  • Aspirin (veya uygun antiplatelet): Pıhtı oluşumunu azaltır.
  • Statinler: LDL’yi düşürür, plağı stabilize eder.
  • Tansiyon ilaçları: ACE inhibitörü/ARB, beta bloker vb.
  • Anti-anjinal ilaçlar: Nitratlar, kalsiyum kanal blokerleri vb.

3. Girişimsel Tedaviler

  • Balon anjiyoplasti ve stent: Darlık bölgesini açar; ilaç salınan stent nüks riskini azaltır.
  • Koroner bypass ameliyatı (CABG): Çok damarlı hastalık, kritik sol ana koroner darlığı veya kompleks lezyonlarda, tıkalı bölgeyi köprüleyerek kalbe yeni kan yolu sağlar.

Korunma ve Düzenli Kontroller

KAH’ın büyük kısmı önlenebilir. Risk faktörlerini kontrol etmek, sağlıklı yaşam alışkanlıklarını benimsemek ve düzenli check-up yaptırmak temel stratejilerdir. Özellikle 40 yaş üzerindeki bireylerde, aile öyküsü varsa daha erken yaşlarda, periyodik kalp değerlendirmesi önerilir.

Sık Yapılan Hatalar ve Küçük İpuçları

  • “Ağrı geçince sorun bitti” yanılgısı: Dinlenince geçen ağrı da ciddi darlık belirtisi olabilir.
  • “Kolesterolüm normal, riskim yok” varsayımı: Diyabet, hipertansiyon ve sigara varlığında risk devam eder.
  • İlaçları düzensiz kullanmak: Özellikle stent sonrası antiplatelet tedaviyi kesmek pıhtı riskini artırır.
  • Hareketsizlik: Kısa ve sık yürüyüşler bile önemli fayda sağlar.

Video