Akciğer Embolisi (Pulmoner Emboli) Nedir?
Akciğer embolisi, tıbbi adıyla pulmoner emboli, akciğerleri besleyen pulmoner arter adı verilen damarın bir pıhtı (tromboz) nedeniyle tıkanması sonucunda ortaya çıkan hayati tehlike taşıyan bir durumdur. Pıhtı genellikle bacaklarda yer alan derin toplardamarlarda (derin venlerde) oluşur ve kan yoluyla akciğerlere taşınır. Bu nedenle çoğu akciğer embolisi vakasının kökeninde derin ven trombozu (DVT) yer alır.
Pulmoner arterin tıkanması, akciğerde kan akışını keser, oksijen alışverişini bozar ve ciddi solunum sorunlarına yol açabilir. Özellikle büyük pıhtılarda kalp durmasına kadar gidebilecek ani ve ağır tablolar gelişebilir.
Akciğer Embolisinin Belirtileri Nelerdir?
Akciğer embolisinin semptomları, pıhtının boyutuna, yerleştiği akciğer bölgesine ve hastanın genel sağlık durumuna göre değişkenlik gösterir. Küçük pıhtılarda yalnızca hafif nefes darlığı görülebilirken, büyük pıhtılar ölümcül sonuçlar doğurabilir.
Sık görülen belirtiler şunlardır:
- Ani başlayan nefes darlığı
- Göğüs ağrısı (özellikle derin nefesle artan tarzda)
- Öksürük, bazen kanlı balgam
- Bacaklarda şişlik ve ağrı (özellikle tek taraflıysa DVT’ye işaret edebilir)
- Hafif ateş
- Soğuk terleme
- Hızlı ve düzensiz kalp atımı
- Baş dönmesi, bayılma hissi
- Nadiren bilinç kaybı
Belirtiler ani ve şiddetli olabilir. Bu nedenle risk faktörü taşıyan bireylerde bu semptomların varlığı acil müdahale gerektirir.
Akciğer Embolisi Neden Olur?
Başlıca Risk Faktörleri:
- Uzun süreli hareketsizlik (yatak istirahati, uzun yolculuklar)
- Cerrahi operasyonlar (özellikle ortopedi ve kanser cerrahileri)
- Gebelik ve lohusalık dönemi
- Hormon tedavileri ve doğum kontrol hapları
- Şişmanlık (obezite)
- Sigara kullanımı
- Yaşlılık
- Pıhtılaşma bozuklukları (trombofili)
- Derin ven trombozu geçmişi
Bu faktörlerin bir veya birkaçının varlığı, kişinin akciğer embolisi geçirme riskini önemli ölçüde artırır.
Tanı Nasıl Konur?
Tanı koymak için öncelikle hastanın belirtileri değerlendirilir ve ardından aşağıdaki testler yapılır:
- D-dimer testi: Kanda pıhtılaşma artışına işaret eder. Ancak tek başına tanı koydurmaz.
- Akciğer BT anjiyografi: Pıhtının varlığını ve yerini kesin olarak gösteren en güvenilir görüntüleme yöntemidir.
- Ventilasyon-perfüzyon sintigrafisi: BT’ye alternatif olarak tercih edilebilir.
- Doppler ultrasonografi: Bacaklarda pıhtı olup olmadığını göstermek için kullanılır.
- EKG ve akciğer grafisi: Tanıyı destekleyici ve ayırıcı tanı için yapılır.
Akciğer Embolisi Tedavi Edilmezse Ne Olur?
Tedavi edilmediği takdirde, akciğer embolisi vakalarının yaklaşık %30’u ölümcül sonuçlar doğurabilir. Pıhtının tamamen pulmoner arteri tıkaması, ani kalp durmasına neden olabilir.
Uzun dönemde ise tedavisiz kalan hastalarda kronik tromboembolik pulmoner hipertansiyon (CTEPH) gelişebilir. Bu durum, akciğer damar basıncının kalıcı olarak artması anlamına gelir ve zamanla sağ kalp yetmezliği ile sonuçlanabilir. Bu da kalıcı nefes darlığı, halsizlik ve yaşam kalitesinde ciddi azalmaya yol açar.
Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Tedavi, embolinin şiddetine, hastanın genel durumuna ve altta yatan nedenlere göre planlanır:
1. Antikoagülan (Kan Sulandırıcı) Tedavi
En yaygın kullanılan yöntemdir. Pıhtının büyümesini engeller ve yeni pıhtı oluşumunu önler. Kullanılan ilaçlar arasında:
- Düşük molekül ağırlıklı heparin
- Rivaroksaban, apiksaban gibi oral antikoagülanlar
- Warfarin (düzenli INR takibi gerektirir)
Tedavi süresi genellikle 3–6 aydır. Risk durumu devam ediyorsa bu süre uzatılabilir.
2. Trombolitik Tedavi (Pıhtı Eritici)
Hayati tehlike oluşturan veya masif embolilerde damar yoluyla pıhtı eritici ilaçlar verilir. Kanama riski nedeniyle yalnızca kritik hastalarda kullanılır.
3. Cerrahi veya Kateter Yöntemiyle Pıhtı Giderilmesi
Nadir ve ileri durumlarda, pıhtı doğrudan çıkarılır veya kateter aracılığıyla eritilir. Bu işlemler yüksek teknoloji ve deneyim gerektirir.
4. Oksijen Tedavisi ve Destekleyici Bakım
Hafif embolilerde destekleyici tedavi uygulanabilir. Gerekirse oksijen desteği verilir, yatak istirahati sağlanır.
Akciğer Embolisi Nasıl Önlenir?
Pulmoner emboliden korunmanın en etkili yolu, derin ven trombozu oluşumunu engellemektir. Özellikle risk grubundaki kişiler için şu önlemler önerilir:
Uzun süre yatakta kalan hastalarda:
- Kan sulandırıcı ilaç kullanımı
- Antiemboli çorabı kullanımı
- Havalı kompresyon cihazları (intermittent pneumatic compression)
Uzun seyahatlerde:
- Sık aralıklarla yürüyüş
- Bol su içmek
- Alkol ve sigaradan kaçınmak
Ameliyat sonrası dönemde:
- Erken mobilizasyon
- Antikoagülan tedavi
Akciğer embolisi, erken tanı konulmadığında hayatı tehdit eden ciddi bir damar hastalığıdır. Risk faktörlerine sahip bireylerde belirtilere karşı dikkatli olunmalı ve vakit kaybetmeden bir sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Tedaviyle birlikte uygun koruyucu önlemler sayesinde bu hastalıktan korunmak mümkündür.
